انسان‌ها همواره به دنبال یافتن پاسخی برای پرسش بزرگ «هدف زندگی چیست؟» بوده‌اند. از دوران‌های قدیم تا به امروز، این سؤال همواره ذهن انسان را به خود مشغول کرده است.
قرآن به عنوان کتاب هدایت برای مسلمانان، پاسخی روشن به این پرسش ارائه می‌دهد.
در این مقاله، به بررسی آیات قرآنی مرتبط با هدف زندگی انسان پرداخته و به این می‌پردازیم که چگونه می‌توان از تعالیم قرآن برای دستیابی به هدف والای زندگی استفاده کرد.
آفرینش انسان و هدف آن در قرآن
قرآن کریم در بسیاری از آیات به موضوع هدف از آفرینش انسان پرداخته است. در سوره ذاریات (آیه 56) خداوند می‌فرماید:
“و ما خلقت الجن و الإنس إلا لیعبدون”
ترجمه: «و من جن و انس را نیافریدم مگر برای اینکه مرا بپرستند.»
این آیه به وضوح نشان می‌دهد که هدف از خلقت انسان‌ها، عبادت و بندگی خداوند است. اما بندگی تنها به معنای نماز و روزه نیست؛ بلکه تمام ابعاد زندگی انسان از جمله رفتارهای اجتماعی، اخلاقی و حتی تلاش برای پیشرفت و کسب علم نیز جزئی از بندگی خداوند است. قرآن می‌آموزد که زندگی انسان باید بر محور رضایت خداوند باشد و هر گامی که برمی‌دارد باید در راستای تقرب به خداوند باشد.
آزمون و ابتلا به عنوان بخشی از هدف زندگی
یکی دیگر از جنبه‌های هدف زندگی در قرآن، امتحان و آزمون‌های الهی است. خداوند در سوره ملک (آیه 2) می‌فرماید:
“الذی خلق الموت و الحیاة لیبلوکم أیکم أحسن عملا”
ترجمه: «او کسی است که مرگ و زندگی را آفرید تا شما را بیازماید که کدام‌یک از شما نیکوکارتر است.»
این آیه نشان می‌دهد که زندگی انسان‌ها در این دنیا میدان امتحان و آزمون است. این آزمون‌ها می‌توانند به شکل مشکلات و سختی‌ها، یا نعمت‌ها و رفاه ظاهر شوند.
هدف از این آزمون‌ها، پرورش روح انسان و رشد شخصیت او در مسیر بندگی و نزدیکی به خداوند است. این امتحان‌ها فرصتی برای انسان‌ها فراهم می‌کنند تا با انتخاب راه درست، به کمال و سعادت ابدی دست یابند.
تحقق عدالت و مسئولیت انسان
یکی از اهداف والای انسان در قرآن، تلاش برای تحقق عدالت است. در سوره حدید (آیه 25) خداوند بیان می‌کند که انسان‌ها برای اقامه قسط و عدالت در زمین فرستاده شده‌اند:
“لقد أرسلنا رسلنا بالبینات و أنزلنا معهم الکتاب و المیزان لیقوم الناس بالقسط”
ترجمه: «به یقین، پیامبران خود را با دلایل روشن فرستادیم و همراه آنان کتاب و میزان را نازل کردیم تا مردم به عدالت قیام کنند.»
این آیه نشان می‌دهد که یکی از وظایف اصلی انسان‌ها در زندگی، تلاش برای برپایی عدالت اجتماعی است.
هر انسانی باید در رفتارهای خود به دنبال ایجاد توازن و عدالت باشد؛ از رفتار با خانواده و دوستان گرفته تا تعاملات اجتماعی و کاری.
قرآن به انسان‌ها یادآوری می‌کند که عدالت نه تنها در ارتباط با دیگران بلکه در برخورد با خود نیز باید رعایت شود.
زندگی به عنوان فرصتی برای کسب علم و معرفت
یکی دیگر از اهداف مهم زندگی از نگاه قرآن، تلاش برای کسب علم و معرفت است. قرآن بارها انسان را به تفکر، تعقل و تدبر دعوت کرده است. در سوره زمر (آیه 9) آمده است:
“هل یستوی الذین یعلمون و الذین لا یعلمون”
ترجمه: «آیا کسانی که می‌دانند با کسانی که نمی‌دانند برابرند؟»
این آیه نشان‌دهنده اهمیت بالای علم و معرفت در قرآن است. زندگی فرصتی است تا انسان با مطالعه و تعمق در نشانه‌های الهی، به درک عمیق‌تری از جهان هستی و خالق آن دست یابد.
قرآن علم را نه تنها در حوزه‌های دینی بلکه در همه حوزه‌های مفید برای بشر تحسین می‌کند. از این رو، تلاش برای کسب علم یکی از اهداف زندگی انسان در قرآن محسوب می‌شود.
استفاده از نعمت‌های الهی در راستای هدف زندگی
قرآن انسان‌ها را به استفاده درست از نعمت‌های الهی دعوت کرده است. در سوره اعراف (آیه 31) آمده است:
“کلوا و اشربوا و لا تسرفوا إنه لا یحب المسرفین”
ترجمه: «بخورید و بیاشامید ولی اسراف نکنید که خداوند اسراف‌کنندگان را دوست ندارد.»
نعمت‌های خداوند به انسان عطا شده‌اند تا از آن‌ها در جهت رسیدن به هدف والای زندگی استفاده کند.
اسراف و زیاده‌روی در مصرف نعمت‌ها، نه تنها با هدف زندگی که قرآن بیان می‌کند سازگار نیست، بلکه از نظر اخلاقی و اجتماعی نیز ناپسند است.
استفاده درست و بهینه از منابع و نعمت‌های الهی یکی از وظایف اصلی انسان‌هاست که باید آن را با درک هدف زندگی در قرآن هماهنگ کنند.
آخرت‌گرایی و زندگی دنیوی
یکی از نکات کلیدی که قرآن به آن اشاره می‌کند، توجه به زندگی پس از مرگ است. قرآن به انسان‌ها یادآوری می‌کند که زندگی دنیوی تنها مرحله‌ای کوتاه از سفر طولانی انسان به سوی خداوند است. در سوره انعام (آیه 32) آمده است:
“و ما الحیاة الدنیا إلا لعب و لهو و للدار الآخرة خیر للذین یتقون أفلا تعقلون”
ترجمه: «زندگی دنیا جز بازی و سرگرمی نیست و زندگی آخرت برای پرهیزگاران بهتر است. آیا تعقل نمی‌کنید؟»
این آیه به وضوح نشان می‌دهد که زندگی دنیا تنها فرصتی موقت است و انسان‌ها باید تمام تلاش خود را برای رسیدن به سعادت اخروی انجام دهند.
این بدان معنا نیست که انسان باید از لذت‌های دنیوی بپرهیزد، بلکه باید همواره به یاد داشته باشد که هدف نهایی او رسیدن به زندگی جاودانه در آخرت است.
عمل صالح و تقوا به عنوان راهنمای زندگی
قرآن کریم بارها بر عمل صالح و تقوا به عنوان دو محور اساسی زندگی انسان تأکید کرده است. در سوره بقره (آیه 177) آمده است:
“لیس البر أن تولوا وجوهکم قبل المشرق و المغرب و لکن البر من آمن بالله و الیوم الآخر و الملائکة و الکتاب و النبیین و آتی المال علی حبه ذوی القربی و الیتامی و المساکین و ابن السبیل”
ترجمه: «نیکی آن نیست که روی خود را به سوی مشرق و مغرب کنید، بلکه نیکی کسی است که به خدا، روز قیامت، فرشتگان، کتاب‌ها و پیامبران ایمان آورد و مال را، با اینکه آن را دوست دارد، به خویشاوندان، یتیمان، نیازمندان و در راه ماندگان ببخشد.»
این آیه نشان می‌دهد که عمل صالح و تقوا باید در تمام جنبه‌های زندگی انسان وجود داشته باشد؛ از روابط اجتماعی تا ایمان به خدا و انجام فرائض دینی.
تقوا به معنای مراقبت از رفتار و گفتار در همه حال است و عمل صالح نیز انجام کارهایی است که به نفع انسان و جامعه باشد.
نتیجه‌گیری
قرآن به انسان‌ها هدفی روشن و والا برای زندگی معرفی می‌کند. این هدف شامل بندگی خداوند، تلاش برای کسب علم، عدالت، استفاده درست از نعمت‌ها، و آمادگی برای زندگی آخرت است.
با عمل به تعالیم قرآن، انسان‌ها می‌توانند به کمال و سعادت دنیوی و اخروی دست یابند.